فسخ معامله ملک چه شرایطی دارد؟ قوانین فسخ معامله چیست؟ چگونه معامله را فسخ کنیم که طرفین ضرر کمتری متحمل شوند؟ آیا فسخ یک‌طرفه قرارداد امکان دارد؟
در هر معامله‌ای که انجام می‌دهید، ممکن است فسخ هم اتفاق بیفتد. فسخ قرارداد در مورد املاک امری رایج است که ممکن است هریک از طرفین به دلایلی خواهان فسخ معامله ملک شوند. فسخ هر قراردادی شرایط و قوانینی دارد که با رعایت آن‌ها می‌توانید کمتر ضرر کنید.
فسخ قرارداد می‌تواند در موارد متفاوتی چون فسخ قرارداد خرید و فروش ملک، رهن یا اجاره ملک یا قرارداد مشارکت در ساخت، اتفاق بیفتد. هرکدام از این موارد شرایطی دارند که باید رعایت شوند. در این نوشته از سایت املاک آنلاین سعی داریم در مورد چگونگی فسخ قرارداد ملکی و شرایط آن صحبت کنیم. با ما همراه باشید.
فسخ معامله چیست؟
فسخ در لغت به معنای نقض، زایل کردن، تباه کردن و شکستن است و به آن انحلال ارادی قرارداد نیز گفته می‌شود. فسخ در اصطلاح حقوقی عبارت از پایان دادن حقوقی به قرارداد به وسیله یکی از دو طرف قرارداد یا یک شخص ثالث است.
مبنای فسخ قرارداد ممکن است متفاوت باشد؛ یعنی اینکه فسخ قرارداد مبتنی بر حقی است که یا به وسیله توافق طرفین ایجاد شده یا به وسیله حکم مستقیم قانون به وجود آمده و این حق برای یکی از طرفین یا هر دو یا شخص ثالث است.
فسخ قرارداد بر اساس توافق طرفین
یعنی طرفین قرارداد می‌توانند ضمن عقد یا خارج از آن، برای یک یا هر دو طرف معامله یا شخص ثالث، حق فسخ قرار دهند؛ مثلا اینکه شخصی ملکی را به دیگری بفروشد و در قرارداد آن شرط شود که هر کدام از طرفین یا شخص ثالث هر وقت مایل باشند، بتوانند ظرف یک ماه آن معامله را فسخ کنند.
فسخ قرارداد بر اساس حکم قانون
این فسخ زمانی اتفاق می‌افتد که قانون در مواردی برای جلوگیری از ضرری که به طور ناخواسته از قرارداد، متوجه یکی از دو طرف معامله شده است، دستور فسخ معامله را صادر می‌کند. مثل اینکه کسی خانه‌ای را اجاره کند و پس از مدتی متوجه شود که سکونت در آن میسر نیست که در اینجا فرد به استناد مواد ۴۷۸ و ۴۷۹ قانون مدنی حق دارد عقد اجاره را فسخ کند.
شرایط فسخ قرارداد چیست؟
1-در تمامی قراردادها، از جمله خرید یا اجاره، یکی از بندهای قرارداد این است که به هر دو طرف اجازه داده می‌شود طی مدت زمان مشخص، با رعایت قوانین، ارائه دلایل موجه و در صورت تمایل، قرارداد امضا شده را فسخ کنند. شما تحت هیچ شرایطی به صورت یک‌طرفه نمی‌توانید معامله را فسخ کنید. فقط در صورتی می‌توانید این کار را انجام دهید که این حق برای شما یا طرف مقابل در قولنامه ذکر شده باشد.
2-قصد؛ فسخ‌کننده باید انحلال قرارداد را اراده کند.
3-رضا؛ فسخ‌کننده باید راضی به فسخ معامله باشد و اگر با اکراه چنین کرد، این فسخ اثر حقوقی ندارد.
4-اهلیت؛ کسی که می‌خواهد عملی حقوقی را فسخ کند، باید اهلیت این کار را داشته باشد و از نظر عقل و سن نیز مشکلی نداشته باشد.
فسخ قرارداد ملکی چیست؟
به پایان دادن به یک توافق یا معامله ملکی، از طرف هریک از طرفین معامله و یا توسط هر دو نفر، فسخ قرارداد گفته می‌شود. همانطور که قبلا انواع معاملات املاک را بررسی کردیم، این معاملات به طور کلی به دو شکل رسمی و غیررسمی (عادی) انجام می‌شود، شرایط فسخ قرارداد برای هرکدام تفاوت دارد اما تنها نکته مشترک این دو، لزوم داشتن یکی از سه شرط زیر برای انحلال و فسخ قرارداد است:
- پیش‌بینی حق فسخ قرارداد به صورت یک طرفه
- وجود دلایل مورد قبول قانون برای فسخ قرارداد
- فسخ قرارداد به شکل توافقی که معمولا با پرداخت خسارت و ضرر و زیان به طرف مقابل، انجام می‌شود.
نکته‌ای که باید به آن توجه کنید این است که به محض عقد یک قرارداد، طرفین متعهد به انجام تعهدات خود می‌شوند. برخلاف عرف‌های معاملاتی که عنوان می‌شود تا 24 یا 48 ساعت پس از عقد قرارداد می‌توان معامله را برهم زد، از نظر قانون این کار شدنی نیست! حتی اگر پولی میان طرفین رد و بدل نشده باشد.
انواع فسخ قرارداد ملک:
-فسخ توافقی قرارداد
-فسخ قرارداد خرید و فروش ملک
-فسخ قرارداد اجاره ملک
-فسخ قرارداد مشارکت در ساخت
1-فسخ توافقی قرارداد
یعنی در شرایطی که فسخ توافقی یا فسخ یک طرفه قبلا در قرارداد خرید و فروش ملک مطرح نشده باشد، طرف درخواست کننده فسخ معامله تنها با به توافق رسیدن و تلاش در جهت جلب رضایت طرف مقابل قرارداد، ملک را فسخ کند. این نوع فسخ قرارداد املاک اجباری نیست و نمی‌توان افراد را مجبور به فسخ قرارداد کرد.
گاهی اختیار فسخ قرارداد به شخص سومی داده می‌شود که وی می‌تواند با داشتن اهلیت(عقل و سن کافی) و شرایط لازم، اقدام به اتمام معامله و فسخ قرارداد نماید.
2-قانون فسخ قرارداد خرید و فروش ملک
فسخ معاملات و قراردادهای خرید و فروش ملک با 3شرط امکان‌پذیر است:
-داشتن حق فسخ قرارداد خرید و فروش ملک
-فسخ قرارداد با شرایط قانونی
-فسخ توافقی قرارداد که معمولا نیاز به پرداخت خسارت از طرف فسخ کننده قرارداد ملکی دارد .
فسخ یک طرفه قرارداد خرید و فروش ملک، به دو صورت انجام می‌شود:
یا طرفین معامله قبلا در قرارداد بندهایی را برای شرایط فسخ معامله ملکی پیش از موعد، پیش‌بینی می‌کنند که به آن “خیار شرط” می‌گویند. در این بندها نحوه پرداخت خسارت و ضرر و زیان فسخ قرارداد خرید و فروش ملک را شرح می‌دهند که با وجود آن، نیاز به پرداخت هیچ‌گونه خسارت دیگری نیست. (ماده ۳۹۹ و ۴۰۰ قانون مدنی)
یا اینکه یکی از طرفین معامله ملک، متوجه تناقضی در قرارداد یا ملک مورد معامله با توافقات صورت گرفته می‌شود و با اثبات آن، به شکل یک طرفه حق فسخ قرارداد دارد. مثلا شخصی خانه‌ای را می‌خرد و می‌بیند ظاهر یا شرایط ملک با آنچه که قبلا به او توضیح داده شده متفاوت است(خیار رؤیت و تخلف وصف)، یا آن ملک خرابه است(خیار عیب)، و یا در معامله ملک فریبکاری یا دروغی انجام گرفته(خیار تدلیس)، در این شرایط او می‌تواند با پیگیری از مجاری قانونی اقدام به فسخ یک طرفه قرارداد نماید.
3-قانون فسخ قرارداد اجاره خانه
براساس قوانین مالک و مستاجر تنها تحت شرایط خاصی، امکان فسخ اجاره برای هریک از طرفین قرارداد وجود دارد. همانطور که قبلا گفته شد، اگر در پایین اجاره‌نامه نوشته شود که خیارات شرط و … از افراد اسقاط می‌شود، یعنی حق فسخ اجاره به صورت یک‌طرفه یا پیش از موعد از طرفین معامله سلب می‌شود و آن‌ها با این شرط موافقت کرده‌اند.
نکته‌ای که باید به آن توجه کنید، تفاوت فسخ اجاره با ابطال آن است. این دو معادل یکدیگر نیستند. فسخ اجاره، انفساخ و ابطال قرارداد استیجاری، هر کدام دارای معنی و قوانین متفاوتی هستند. به طور کلی فسخ اجاره توسط طرفین معامله اتفاق می‌افتد، در حالی که ابطال معامله با از بین رفتن ملک و یا با حکم مرجع قانونی انجام می‌گیرد که به آن انفساخ هم می‌گویند.
شاید برایتان این سوال پیش بیاید که اگر یکی از طرفین به هر دلیلی پشیمان شود، آیا امکان فسخ یک طرفه را دارد؟ در پاسخ به این سوال باید گفت در واقع پس از تعیین مدت قرارداد اجاره، امکان فسخ پیش از موعد اجاره، نه توسط مستاجر و نه توسط موجر وجود نخواهد داشت. مگر در شرایط خاصی که در قانون تعریف شده است. در شرایطی که قانون اجازه فسخ اجاره را می‌دهد، مالک یا مستاجر می‌توانند دادخواستی مبنی بر تقاضای فسخ اجاره را به مراجع قانونی ارائه نمایند.
در چه مواقعی مستاجر می‌تواند درخواست فسخ قرارداد دهد؟
-در صورتی که خانه یا ملک استیجاری با شرایطی که در قرارداد نوشته شده منطبق نباشد. ( ماده 415 قانونی مدنی)
-در مواردی که تحت شرایطی، حق فسخ اجاره توسط مستاجر در قرارداد ذکر شده باشد. برای نمونه در برخی قراردادهای استیجاری، فسخ اجاره از سوی مستاجر که محدود به دلایل خاصی است، امکان‌پذیر است. (فسخ اجاره توافقی)
-هرگاه کل یا قسمتی از ملک خراب شود یا در معرض خراب شدن قرار بگیرد، به نحوی که موجب نقض انتفاع گردد و قابل تعمیر نباشد.
* اگر مستاجر بنا به دلایلی بخواهد از ملک نقل مکان کند، باید از سه ماه قبل موضوع فسخ اجاره و تخلیه ملک را به موجر خبر دهد.
در چه مواقعی موجر می‌تواند درخواست فسخ قرارداد دهد؟
-اگر مستاجر بیش از یک هفته در پرداخت کرایه تاخیر داشته باشد.
-اگر مستاجر بدون دریافت اجازه از مالک، ملک را به دیگری واگذار کند.
-اگر مستاجر مسکن را برای کارهای نامربوط مانند فعالیت‌های نادرست یا فعالیت تجاری عمده استفاده کند.
-مستاجر مسئول است که به مالک اجازه ورود به آپارتمان را به منظور مواردی مثل انجام تعمیرات بدهد. اگر او بدون دلیل موجه از این کار خودداری کند، یا نسبت به ملک سهل انگاری کند و وظایفی که بنا به قرارداد استیجاری به وی محول شده را به درستی انجام نداده باشد، موجر حق فسخ اجاره پیش از موعد و یک طرفه را دارد.
نکته: معمولا در اجاره نامه، بندی به توافقات برای تعیین خسارت و ضرر و زیان‌های فسخ اجاره اختصاص داده می‌شود. به این معنی که مالک و مستاجر بر سر مبلغ خاصی توافق می‌کنند، که این مبلغ درصورت فسخ اجاره پیش از موعد، یا فسخ با دلایل غیر موجه از طرف هریک از آن‌ها، به طرفِ دیگرِ قرارداد پرداخت می‌شود.
4-قانون فسخ قرارداد مشارکت در ساخت
یکی از راه‌های انحلال قراردادهای مشارکت در ساخت، فسخ می‌باشد. اما معمولا مشکلی که در خصوص فسخ قراردادهای مشارکت در ساخت وجود دارد، هزینه‌ها و عوایدی است که از ابتدای پروژه تا زمان فسخ به وجود آمده و باید تعیین تکلیف شود. همین موضوع فسخ قرارداد را سخت می‌کند.
به همین دلیل به شما پیشنهاد می‌کنیم که در زمان تنظیم قرارداد مشارکت در ساخت حتما توجه داشته باشید که در خصوص بروز هرنوع اختلاف نظری، حق فسخ در نظر گرفته نشود. بلکه الزامات و ضمانتهای اجرایی در نظر بگیرید. همچنین در مواقع زمانی مختلف و با توجه به پیشرفت پروژه عملا فسخ به صورت یک‌طرفه و بدون رای داور یا دادگاه عملی نیست.فسخ قرارداد به وسیله‌ی یکی از خیارات (اختیارات) ماده ۳۹۶ قانون مدنی امکان‌پذیر است:
- خیار شرط: می‌توان در قرارداد برای هریک از طرفین یا شخصی خارج از قرارداد اختیار فسخ طی مدت خاصی در نظر گرفته شود. اگر برای خیار شرط مدتی معین نشود قرارداد باطل است.
- خیار غَبن: هرگاه یکی از طرفین به صورت فاحش، مغبون شده باشد، اختیار فسخ قرارداد را دارد. مغبون اصطلاحا شخصی است که مثلا زیر قیمت معامله کرده یا خارج از عرف قرارداد نوشته است.
- خیار تَدلیس: هر نوع عملی که موجب فریب طرف دیگر معامله شود را تدلیس می‌نامند. پس از علم به تدلیس، شخص باید فورا نسبت به فسخ قرارداد اقدام کند.
- خیار تخلف شرط: می‌توان به صورت جداگانه برای انجام یا عدم انجام فعلی(کاری)، رسیدن یا نرسیدن به نتیجه‌ای، یا در خصوص صفتی در قرارداد، اختیار فسخ برای هریک از طرفین در نظر گرفت. خیار تخلف شرط از موارد پرکاربرد در قرارداد مشارکت در ساخت می باشد.
ضرر و زیان فسخ معامله چیست؟
اگر هریک از طرفین بنا به دلیلی خواهان فسخ قرارداد باشد، باید به طرف مقابل ضرر و زیان دهد. این یکی از مواردی است که در قولنامه نوشته می‌شود و در اکثر موارد برای آن مبلغی تعیین می‌شود تا دو طرف از میزان خسارت آگاه باشند.
سوالات متداول در مورد فسخ معامله ملک:
فسخ معامله به چه معناست؟
فسخ در اصطلاح حقوقی عبارت از پایان دادن حقوقی به قرارداد به وسیله یکی از دو طرف قرارداد یا یک شخص ثالث است.
چه موقع قانون دستور فسخ صادر می‌کند؟
قانون در مواردی برای جلوگیری از ضرری که به طور ناخواسته از قرارداد، متوجه یکی از دو طرف معامله شده است، دستور فسخ معامله را صادر می‌کند. مثل اینکه کسی خانه‌ای را اجاره کند و پس از مدتی متوجه شود که سکونت در آن میسر نیست که در اینجا فرد به استناد مواد ۴۷۸ و ۴۷۹ قانون مدنی حق دارد عقد اجاره را فسخ کند.
آیا می‌توان به صورت یک‌طرفه قرارداد را فسخ کرد؟
شما تحت هیچ شرایطی به صورت یک‌طرفه نمی‌توانید معامله را فسخ کنید. فقط در صورتی می‌توانید این کار را انجام دهید که این حق برای شما یا طرف مقابل در قولنامه ذکر شده باشد.
“اهلیت” در فسخ به چه معناست؟
یعنی کسی که می‌خواهد عملی حقوقی را فسخ کند، باید اهلیت این کار را داشته باشد و از نظر عقل و سن نیز مشکلی نداشته باشد.
آیا تا 24 ساعت بعد از معامله، می‌توان آن را به هم زد؟
خیر. به محض عقد یک قرارداد، طرفین متعهد به انجام تعهدات خود می‌شوند. برخلاف عرف‌های معاملاتی که عنوان می‌شود تا 24 یا 48 ساعت پس از عقد قرارداد می‌توان معامله را برهم زد، از نظر قانون این کار شدنی نیست! حتی اگر پولی میان طرفین رد و بدل نشده باشد.
آیا می‌توان اختیار فسخ را به نفر سوم داد؟
بله. گاهی اختیار فسخ قرارداد به شخص سومی داده می‌شود که وی می‌تواند با داشتن اهلیت(عقل و سن کافی) و شرایط لازم، اقدام به اتمام معامله و فسخ قرارداد نماید.
در صورت فریبکاری یکی از طرفین قرارداد، امکان فسخ معامله وجود دارد؟
بله. اگر یکی از طرفین معامله ملک، متوجه تناقضی در قرارداد یا ملک مورد معامله با توافقات صورت گرفته می‌شود، با اثبات آن، به شکل یک طرفه حق فسخ قرارداد دارد. مثلا شخصی خانه‌ای را می‌خرد و می‌بیند ظاهر یا شرایط ملک با آنچه که قبلا به او توضیح داده شده متفاوت است(خیار رؤیت و تخلف وصف)، یا آن ملک خرابه است(خیار عیب)، و یا در معامله ملک فریبکاری یا دروغی انجام گرفته(خیار تدلیس)، در این شرایط او می‌تواند با پیگیری از مجاری قانونی اقدام به فسخ یک طرفه قرارداد نماید.
آیا قرارداد اجاره‌نامه را می‌توان فسخ کرد؟
بله. براساس قوانین مالک و مستاجر تنها تحت شرایط خاصی، امکان فسخ اجاره برای هریک از طرفین قرارداد وجود دارد. اما اگر در پایین اجاره‌نامه نوشته شود که خیارات شرط و … از افراد اسقاط می‌شود، یعنی حق فسخ اجاره به صورت یک‌طرفه یا پیش از موعد از طرفین معامله سلب می‌شود و آن‌ها با این شرط موافقت کرده‌اند.
“فسخ” و “ابطال” چه تفاوتی با هم دارند؟
فسخ اجاره توسط طرفین معامله اتفاق می‌افتد، در حالی که ابطال معامله با از بین رفتن ملک و یا با حکم مرجع قانونی انجام می‌گیرد که به آن انفساخ هم می‌گویند.
آیا می‌توان در اجاره‌نامه مبلغی به عنوان جریمه فسخ، قید کرد؟
بله. معمولا در اجاره نامه، بندی به توافقات برای تعیین خسارت و ضرر و زیان‌های فسخ اجاره اختصاص داده می‌شود. به این معنی که مالک و مستاجر بر سر مبلغ خاصی توافق می‌کنند، که این مبلغ درصورت فسخ اجاره پیش از موعد، یا فسخ با دلایل غیر موجه از طرف هریک از آن‌ها، به طرفِ دیگرِ قرارداد پرداخت می‌شود.
قرارداد را با دقت بخوانید!
شاید برایتان پیش آمده باشد که گاهی بدون خواندن اصل قرارداد و با اعتمادی که به طرف مقابل دارید، قراردادی را امضا می‌کنید. این کار بسیار اشتباه است. چون ممکن است تنظیم‌کننده قرارداد بندی شامل “اسقاط کافه خیارات” در قرارداد اضافه کند. خیار به معنی داشتن اختیار برای بر هم زدن معامله است. قبلا گفتیم که طبق قانون هریک از طرفین معامله می‌توانند در مدت زمان مشخص و بنا به دلایل موجه اقدام به فسخ قرارداد کنند. اما درج این بند به این معناست که شما از هرگونه حقی برای فسخ قرارداد محروم خواهید شد.
پس حواستان را جمع کنید و هرگز بدون خواندن تمام بندهای قرارداد و بررسی شرایط ملک مورد معامله، آن را امضا نکنید. اگر قسمتی از قرارداد برای شما مبهم است یا ایجاد سوال می‌کند، به صرف شناختن طرف معامله یا حرف‌های فریب‌دهنده افراد، معامله را انجام ندهید.
امیدواریم که مطلب بالا برای شما مفید بوده باشد. اگر سوالی دارید در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
